Związki zawodowe: nieefektywne ale potrzebne

Członkostwo w związkach zawodowych deklaruje sześciu na stu dorosłych Polaków (6%), to jest około jednej ósmej pracowników najemnych (12%). Najczęściej deklarowana jest przynależność do NSZZ „Solidarność”, a nieznacznie rzadziej – do związków zrzeszonych w OPZZ. Nieco mniej zatrudnionych należy do organizacji skupionej w Forum Związków Zawodowych. Zbliżony odsetek stanowią członkowie związków zawodowych niezrzeszonych w centrale.

Na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku liczba członków związków zawodowych była ponad trzykrotnie wyższa niż obecnie. Największy spadek nastąpił w latach 1991–1995 (z 19% do 11%). Od początku ubiegłej dekady odsetek osób należących do organizacji związkowych nie przekracza jednej dziesiątej ogółu dorosłych; w ostatnich sześciu latach utrzymuje się na stabilnym poziomie (6–7%).

Starsi, w państwowych firmach

Związkowcy są przeważnie niż pracownicy nienależący do związków. Średni wiek pracownika należącego do związku zawodowego to 44 lata, a pracownika niezrzeszonego – 39 lat (czyli tyle, ile średnia wieku wśród ogółu pracowników najemnych). Członkostwo w związkach zawodowych jest niezależne od płci.

Do związków zawodowych częściej należą osoby zatrudnione w przedsiębiorstwach i instytucjach państwowych. Ponad trzykrotnie rzadziej zrzeszeni w tego typu organizacjach są pracownicy firm prywatnych, a ponad dwukrotnie rzadziej – pracownicy zakładów o mieszanej formie własności (spółkach właścicieli prywatnych i państwa). Relatywnie najwięcej związkowców jest wśród osób pracujących w przemyśle, a także oświacie, ochronie zdrowia oraz administracji publicznej, z kolei stosunkowo najmniej – wśród zatrudnionych w handlu i usługach. Związkowcy to relatywnie częściej osoby pracujące w dużych przedsiębiorstwach. Rzadko w organizacjach pracowniczych zrzeszeni są ludzie z małych firm.

Nieco więcej niż jedna trzecia zatrudnionych (35%) pracuje w przedsiębiorstwach, w których działają związki zawodowe, z czego około połowy (18%) ma ich kilka. Do związków zawodowych należy jedna trzecia badanych mających dostęp do tych organizacji w swoich zakładach pracy (34%).

Związki zawodowe działają w ponad połowie średnich i w ponad dwóch trzecich dużych przedsiębiorstw. Najlepiej uzwiązkowione są takie branże, jak oświata, nauka, ochrona zdrowia oraz administracja, z kolei najsłabiej – budownictwo i usługi.

Niefektywne ale potrzebne

Efektywność związków zawodowych jest niezbyt duża. Niewielu zatrudnionych w przedsiębiorstwach, w których są związki zawodowe, postrzega ich działalność jako skuteczną (15%). Dwie piąte (39%) twierdzi, że związki zawodowe w ich zakładach pracy starają się, lecz niewiele udaje im się osiągnąć. Zbliżona grupa (40%) nie dostrzega żadnych efektów ich działalności.

Działalność związków zawodowych postrzegana jest raczej pozytywnie. Ponad dwie piąte badanych (44%) ocenia ją jako korzystną dla kraju, natomiast jedna czwarta (26%) twierdzi, że jest niekorzystna. Efektywność działań związków zawodowych na poziomie kraju jest oceniana raczej sceptycznie. Blisko połowa Polaków (48%) uważa, że nieskutecznie bronią one , natomiast przeciwny pogląd wyraża niespełna co trzeci dorosły (29%).

Przeważająca część badanych (51%) sądzi, że wpływ związków zawodowych na rządzenie krajem jest zbyt mały. Co dziesiąty (11%) uznaje, że jest on zbyt duży, a niespełna co siódmy (15%) określa go jako odpowiedni.