Śmierć pracownika a obowiązki pracodawcy

Zgodnie z art. 631 § 1 K.p., z dniem śmierci pracownika wygasa stosunek pracy. Zdarzenie to czyni bowiem umowę o pracę bezprzedmiotową. Co ważne, nie ma tu znaczenia podstawa, w oparciu o którą strony nawiązały stosunek pracy- wspomniany przepis stosuje się zarówno w przypadku umowy o pracę, jak również mianowania i powołania. Po śmierci podwładnego pracodawca musi powziąć czynności, które normalnie wiążą się z rozwiązaniem stosunku pracy, a więc wystawić i wydać świadectwo pracy, wypłacić ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (jeśli przysługiwał on zmarłemu pracownikowi) oraz wypłacić uprawnionym osobom odprawę pośmiertną. Najpierw jednak trzeba ustalić krąg osób, którym należą się świadczenia po zmarłym.

Osoby uprawnione

W myśl art. 631 § 2 K.p prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po śmierci pracownika, w równych częściach, na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W razie braku takich osób prawa te wchodzą do spadku.

Trzeba tu podkreślić, że prawa majątkowe współmałżonka nie są uzależnione od posiadania przez niego uprawnień do renty rodzinnej przysługującej po zmarłym pracowniku. Wystarczający jest sam fakt pozostawania w związku małżeńskim. Uprawnienia do renty rodzinnej mają natomiast znaczenie przy ustalaniu praw majątkowych innych osób bliskich. Co do zasady, do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny (art. 67 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) :
• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;
• przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej;
• małżonek (wdowa i wdowiec);
• rodzice.

Jeżeli natomiast nie istnieją wyżej wskazane osoby uprawnione (tak może się stać np. w sytuacji, gdy zmarły był osobą bardzo młodą lub samotną), świadczenia po zmarłym powinni otrzymać jego spadkobiercy, którzy muszą jednak okazać pracodawcy prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Wymóg ten stawia art. 1027 K.c., zgodnie z którym spadkobierca może udowodnić swe prawa wynikające z dziedziczenia tylko w ten właśnie sposób. Należy tu pamiętać, że świadczenia w tym przypadku przysługują spadkobiercom w częściach, które zostały wskazane w postanowieniu o nabyciu spadku.

Ekwiwalent za niewykorzystany urlop

Stosownie do powyższego, osobom uprawnionym do otrzymania świadczeń po zmarłym pracowniku przysługuje ekwiwalent za niewykorzystany przez niego urlop wypoczynkowy, przy czym wymiar urlopu ustala się w oparciu o art. 1551 K.p.

Zgodnie z tym przepisem, w roku kalendarzowym, w którym ustaje stosunek pracy z pracownikiem uprawnionym do urlopu, pracownikowi przysługuje u dotychczasowego pracodawcy urlop w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego u tego pracodawcy w roku kalendarzowym, o ile przed ustaniem stosunku pracy (przed śmiercią) nie wykorzystał urlopu w przysługującym mu lub wyższym wymiarze. Tak więc, rodzinie pracownika należy wypłacić ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, biorąc pod uwagę datę wygaśnięcia stosunku pracy (datę zgonu) oraz ogólny staż pracy.

Warto tu przypomnieć, że szczegółowe wytyczne w zakresie ustalania ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14).

Świadectwo pracy

Pracodawca jest również zobligowany, aby po śmierci pracownika wystawić świadectwo pracy. Obowiązek ten nakłada rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania. W myśl § 3 wspomnianego rozporządzenia, w razie wygaśnięcia stosunku pracy z powodu śmierci pracownika, pracodawca sporządza świadectwo pracy i włącza je do akt osobowych zmarłego pracownika. Co ważne, dokument ten należy wydać na wniosek członka rodziny bądź spadkobiercy zmarłego pracownika.

Odprawa pośmiertna

Kwestie dotyczące odprawy pośmiertnej reguluje art. 93 K.p. W myśl tego przepisu, w przypadku śmierci pracownika, która nastąpiła w czasie trwania stosunku pracy lub w trakcie pobierania po jego ustaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby, pracodawca jest zobowiązany wypłacić rodzinie zmarłego odprawę pośmiertną. Trzeba tu zauważyć, że jest to uprawnienie własne rodziny, nie spadek. Przyczyna śmierci pozostaje bez znaczenia, zgon może nastąpić nawet z winy pracownika lub w wyniku samobójstwa. Bez znaczenia jest również fakt, czy w momencie śmierci pracownik świadczył pracę, czy np. przebywał na urlopie wypoczynkowym. W przypadku, gdy zmarły był zatrudniony w więcej niż jednym zakładzie pracy, odprawa pośmiertna należy się rodzinie od każdego z pracodawców.

Krąg osób uprawnionych do tego świadczenia obejmuje (art. 93 § 4 K.p.):
• małżonka
• innych członków rodziny zmarłego, o ile spełniają oni warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Odprawę dzieli się w częściach równych pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny (art. 93 § 5 K.p.). Jeżeli jednak świadczenie przysługuje tylko jednej osobie, wypłaca się je w połowie wysokości.

Wysokość świadczenia jest uzależniona od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy (art. 93 § 2 K.p.) i wynosi:
• jednomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
• trzymiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat,
• sześciomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.

Znaczenie ma tu cały staż zakładowy, a nie tylko okres ostatniego zatrudnienia. Co więcej, stosownie do art. 36 § 11 K.p., do stażu wlicza się również okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, gdy zachodzi przypadek następstwa prawnego pracodawcy, np. na skutek przejęcia zakładu pracy w trybie art. 231 K.p.

W razie braku osób uprawnionych do otrzymania odprawy pośmiertnej, pracodawca po prostu jej nie wypłaca, nie wchodzi ona bowiem do spadku po zmarłym.

Obowiązek wypłaty tego świadczenia nie występuje jednak w każdym przypadku. Pracodawca jest z niego zwolniony, gdy ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez ubezpieczyciela jest nie niższe niż wysokość przysługującej rodzinie odprawy pośmiertnej. Jeżeli natomiast odszkodowanie jest niższe niż odprawa pośmiertna, to pracodawca obowiązany jest wypłacić uprawnionym osobom kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami (art. 93 § 7 K.p.).