NIK o outsourcingu pracowniczym: bierność państwa wobec naruszeń prawa

NIK twierdzi, że zarówno , jak i organy podatkowe nie były przygotowane, aby skutecznie reagować na masowe negatywne zjawiska związane z brakiem należnych wpływów z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i podatków oraz przeciwdziałać ich skutkom.

Ani pracodawcy, ani ZUS, ani żadne inne nie zareagowały wystarczająco wcześnie, skutecznie i jednolicie, aby zapobiec lub odpowiednio wcześnie przerwać proceder niepłacenia składek (ubezpieczeniowych), zaliczek na podatek dochodowy za grupę pracowników podlegających outsourcingowi przez niektóre firmy.

Niektórzy przedsiębiorcy (głównie z sektora małych i średnich przedsiębiorstw), skorzystali z oferty takich fim, oferujących trzyletnie zniżki w obowiązkowych składkach na ubezpieczenie społeczne pracowników. Zniżki sięgające od 40 do 60 proc. płaconych składek miały być możliwe dzięki rzekomym dopłatom unijnym.

ZUS reaguje z opóżnieniem i nieskutecznie

Reakcja ZUS na brak wpływu należnych składek, co w konsekwencji prowadzi do nierespektowania praw pracowników podlegających tzw. outsourcingowi, w ocenie NIK, może stanowić przykład nieskuteczności organów państwa w eliminowaniu patologii w obszarze działalności gospodarczej.

Ujawniono przypadki, iż na nieprawidłowości ZUS reagował z opóźnieniem i nieskutecznie. Centrala ZUS dopiero po upływie 3,5 roku podjęła działania dla zidentyfikowania podmiotów oferujących przedsiębiorcom usługę z zakresu tzw. outsourcingu pracowniczego i ustalenia skali tego zjawiska. Wcześniej nie zwracano uwagi na masowe wyrejestrowywanie znacznej liczby pracowników oraz ponowne ich rejestrowanie. Nie podjęto także odpowiednio wcześniej działań, aby zidentyfikować podmioty zarówno świadczące usługi tzw. outsourcingu pracowniczego, jak i przedsiębiorców korzystających z tego typu usług

Podjęte przez ZUS działania, nawet mimo upływu czasu, okazały się nieskuteczne i nie doprowadziły do istotnych rezultatów. Jednostki organizacyjne ZUS popełniały dodatkowo błędy lub działały niekonsekwentnie.

Skarbówka nieco sprawniejsza

Urzędy skarbowe podejmowały działania windykacyjne i prowadziły egzekucję zobowiązań, zarówno w odniesieniu do firm świadczących usługi z zakresu tzw. outsourcingu pracowniczego, jak i korzystających z tych usług - w szerszym zakresie niż jednostki organizacyjne ZUS. jednak minister finansów ujednolicił podejście organów podatkowych do tzw. outsourcingu pracowniczego dopiero w listopadzie 2014 r. Działania Ministerstwa i organów podatkowych zaczną jednak przynosić wymierne wyniki dopiero po 2016 r.

W wyniku wszczętych postępowań ZUS i organy podatkowe uznawały, iż umowy outsourcingowe od samego początku były nieważne, ponieważ faktycznie nie doszło do przejęcia pracowników. Umowy te miały więc cechy pozorności. Skoro umowy były nieważne, to niezależnie od ich treści, ciężar odprowadzania składek i zaliczek na podatek PIT nadal - ich zdaniem - spoczywał na pierwotnym pracodawcy i opierając się na takim modelu z początkiem roku 2013 podjęto działania windykacyjne.

Zdaniem NIK tzw. outsourcing pracowniczy jest przydatnym instrumentem, pozwalającym przedsiębiorcom na elastyczne zachowania w trudnych momentach na rynku pracy. NIK zwraca jednak uwagę, że brak mechanizmów pozwalających na szybką i skuteczną reakcję organów państwa w sytuacji wykorzystywania tego instrumentu dla celów omijania prawa skutkuje naruszeniem praw zatrudnianych w tym trybie pracowników.

Outsourcing czyli co?

Tzw. outsourcing pracowniczy w potocznym rozumieniu, jest - niesłusznie - utożsamiany z przedmiotem działania agencji zatrudnienia lub agencji pracy tymczasowej. Pojęcie to nie ma jednak prawnej definicji.

Przepisy polskiego prawa terminem takim wprost się nie posługują. Art. 231 umożliwia wprawdzie przejęcie zakładu pracy lub jego części przez innego pracodawcę, jednak przy spełnieniu określonych warunków. Zakład pracy lub jego część, rozumiana jako zespół środków materialnych i niematerialnych, służący realizacji przez pracodawcę konkretnej działalności, przechodzi na nowego pracodawcę, który wskutek tego staje się pracodawcą dla przejętych pracowników. Podmioty zawierające takie umowy mogą ułożyć stosunek prawny według własnego uznania, zgodnie z określoną w Kodeksie cywilnym zasadą swobody zawierania umów.